Wat is auteursrecht?
Een auteursrecht geeft de eigenaar het exclusieve recht op een bepaald werk voor een beperkte duur. Wil een werk "auteursrechtelijk beschermd" zijn, dan moet het origineel zijn en in materiële vorm zijn vastgelegd, zoals een geluidsopname die is opgenomen op een CD of een literair werk dat is afgedrukt op papier. Er zijn veel auteursrechtelijk beschermde werken; sommige omvatten originele literaire werken, dramatische werken, choreografieën, muziekwerken, audiovisuele werken en andere grafische artistieke werken. Enkele daarvan zijn poëzie, romans, films, liedjes, computersoftware, danschoreografie, beeldende kunst, strips, beeldhouwwerken en architecturale werken. Dit betekent dat een bandlogo, albumhoezen, fotografen en muziekvideo's mogelijk allemaal beschermd kunnen worden.
Het auteursrecht beschermt geen feiten, ideeën, systemen of werkwijzen. Een auteursrecht beschermt ook geen songtitels, bandnamen of slogans. Dit betekent dat een artiest geen auteursrecht kan uitoefenen op zijn bandnaam of op zijn songtitel. In plaats daarvan kan een persoon merkbescherming aanvragen voor een bepaalde artiest, band of songnaam. De basisprincipes van merkbescherming worden in een apart artikel behandeld.
Wat is muziekauteursrecht?
Muziek is uniek omdat elk nummer twee auteursrechten heeft. Een daarvan is het auteursrecht op het lied, dat wil zeggen de muzikale compositie, die bestaat uit de tekst en de onderliggende muziek (beat, instrumentaal). Het andere is het auteursrecht op de geluidsopname of masterrechten. Zo is "All Along The Watchtower" oorspronkelijk geschreven en gecomponeerd door Bob Dylan. Het is vervolgens uitgevoerd en gecoverd door verschillende artiesten, waaronder Jimi Hendrix. In deze situatie is het auteursrecht op de onderliggende muzikale compositie (de tekst en het muzikale arrangement) eigendom van Bob Dylan (of zijn publisher); terwijl het auteursrecht op een bepaalde geluidsopname, zoals de Jimi Hendrix-versie van deze track, eigendom is van Jimi Hendrix (of zijn platenlabel).
Wat doet het auteursrecht?
Een auteursrechthebbende krijgt vijf exclusieve rechten op het door hem gemaakte werk. De eigenaar, evenals geautoriseerde derden, hebben het recht om: (1) het werk te reproduceren (d.w.z. mechanische reproductie van de muziek voor CD's, downloads en vinyl); (2) het werk te verspreiden (d.w.z. te streamen of op andere wijze de muziek voor het publiek beschikbaar te stellen); (3) afgeleide werken te maken; (4) het werk openbaar uit te voeren (d.w.z. tijdens een concert of op de radio); en, (5) het werk openbaar te vertonen. Dit betekent dat de eigenaar het enige en exclusieve recht heeft om kopieën van het werk in het openbaar te verspreiden door verkoop, verhuur of lease en om het werk in het openbaar uit te voeren of te vertonen, zoals de verkoop van kopieën van een roman of het openbaar afspelen van een muziekopname in een restaurant.
Zo verhindert het exclusieve recht om een werk te reproduceren dat een fan die een CD heeft gekocht, kopieën ervan kan maken en verspreiden. Bovendien geeft het recht om afgeleide werken te maken of voor te bereiden een auteursrechthebbende het recht om een andere partij een remix (een afgeleid werk) te laten maken van een oorspronkelijk beschermd lied, omdat de remix zou worden beschouwd als een nieuwe bewerking van het oorspronkelijke werk.
Daarnaast heeft een partij voor het maken van platen, downloads, tapes en CD's een licentie nodig van de partij die eigenaar is van het auteursrecht op de onderliggende muziekcompositie. Tot de eerste openbare release van een muziekstuk hebben de songwriter en de publisher volledige controle over de afgifte van de licenties. Na de eerste release kan iedereen echter zijn of haar versie van het liedje (een "cover"-track) maken door mechanische reproductierechten te betalen en een verplichte licentie te verkrijgen.
Een "dwanglicentie" is een licentie voor alle vormen van gebruik waartegen je je als uitvoerende kunstenaar niet kan verzetten. Daarvoor kan je terecht bij Unisono in België en Buma/Stemra in Nederland. Ze beheren en geven dwanglicenties af en innen en verdelen de licentievergoedingen voor mechanische reproductierechten onder de juiste partijen.
Heb je een auteursrechtvermelding nodig?
Veel CD's, dvd's, tijdschriften, webpagina's of andere grafische werken bevatten een copyrightvermelding met het © symbool, samen met een naam en het jaartal (bijv. © 2018, Justin M. Jacobson). De naam verwijst naar de eigenaar van het auteursrecht en het jaartal verwijst naar het jaar waarin het werk is gemaakt. In het verleden moest een beschermd werk onder het publiek worden verspreid met een auteursrechtvermelding voordat een auteur aanspraak kon maken op auteursrechtelijke bescherming. Dit is echter niet langer het geval als een maker bescherming krijgt zodra het werk "vaststaat" (geschreven of vastgelegd in een of andere vorm).
Wie heeft auteursrecht en voor hoe lang?
Het eigendom van een auteursrecht behoort toe aan de "auteur" van het werk, die typisch de oorspronkelijke maker is. Voor alle werken die op of na 1 januari 1978 zijn gemaakt, geldt de bescherming van het auteursrecht voor het leven van de auteur plus zeventig jaar na het overlijden van de auteur. Dit laat de erfgenamen van de eigenaar toe om de werken te gelde te maken naast de oorspronkelijke eigenaar.
Een werk dat door twee of meer personen is gemaakt, waarbij zij van plan zijn hun werken samen te voegen of op een andere manier te versmelten op het moment van de creatie van het werk, wordt beschouwd als een gezamenlijk werk. Dit betekent dat de gezamenlijke creatie moet worden voorbereid "met de bedoeling" dat de bijdragen van de verschillende makers worden samengevoegd "tot onafscheidelijke of onderling afhankelijke delen van een unitair geheel" met elke auteur die bijdraagt aan materiaal dat "onafhankelijk van elkaar auteursrechtelijk beschermd had kunnen worden".
De bijdragen van elke auteur aan het uiteindelijke werk hoeven echter niet gelijk te zijn en de auteurs hoeven zich niet in dezelfde fysieke ruimte te bevinden of het werk tegelijkertijd te maken. De duur van een auteursrecht voor een "gezamenlijk werk" is 70 jaar na het overlijden van de laatst overgebleven auteur.
Een ander gerelateerd auteursrechtconcept is het "work for hire" principe. Dit betekent dat een individu de opdracht krijgt van een derde, een individu of een onderneming, om een specifiek werk voor de derde te maken. Deze derde is dan de eigenaar van het werk dat door een ander is gemaakt.
Om een werk als "work for hire" te kunnen beschouwen, moet het auteursrechtelijk beschermde werk door een werknemer in het kader van zijn of haar dienstbetrekking voor zijn of haar werkgever worden opgesteld. Hoewel dit eenvoudig lijkt, wordt per geval bekeken wie als "werknemer" wordt beschouwd en of een werk "in het kader" van de dienstbetrekking van de werknemer is gemaakt.
Daarnaast kan een werk ook als "work for hire" worden beschouwd als bijdrage aan een collectief werk, als onderdeel van een film of ander audiovisueel werk, als vertaling, als aanvulling, als compilatie, als instructietekst, als test, als antwoordmateriaal voor een test, of als atlas, zolang partijen schriftelijk overeenkomen dat het werk een "work for hire" is. Voor werken gemaakt voor verhuur en anonieme en pseudonieme werken is de duur van het auteursrecht 95 jaar vanaf de eerste publicatie van het werk of 120 jaar vanaf de creatie, afhankelijk van wat het kortst is.
Hoe kan ik een liedje auteursrechtelijk beschermen?
Hoewel de Berner Conventie, die door België en Nederland is ondertekend, bij de creatie en publicatie van een werk een "universeel auteursrecht" of copyright creëert, wordt het werk pas "geregistreerd" als het daadwerkelijk is geregistreerd bij een auteursrechtenorganisaties. Dit betekent dat alle voordelen van het auteursrecht niet beschikbaar zijn in België en Nederland totdat het auteursrecht is geregistreerd.
Het registreren van een auteursrecht is net zo eenvoudig als het voorbereiden en indienen van een aanvraag bij een auteursrechtenorganisaties met de juiste lidgeld en kopieën van het auteursrechtelijk beschermde materiaal. Zodra het werk is geregistreerd en de certificering is afgegeven, beginnen de voordelen van de registratie onmiddellijk en hebben ze terugwerkende kracht tot de oorspronkelijke indieningsdatum.
Een formele registratie van het creatieve materiaal bij de lokale auteursrechtenorganisaties biedt de eigenaar van het werk extra, waardevolle voordelen. Daarvoor kan je terecht bij Sabam in België en Buma/Stemra in Nederland. Een werk moet ook worden geregistreerd om een rechtszaak wegens schending van het auteursrecht te kunnen aanspannen.
Wat is een inbreuk op het auteursrecht?
Als een auteursrechthebbende van mening is dat een van zijn beschermde werken door een andere partij is geschonden, kan deze andere partij mogelijk aansprakelijk worden gesteld voor schending van het auteursrecht. Inbreuk op auteursrecht wordt aangetoond door de eigenaar die aantoont dat hij eigenaar is van een geldig auteursrecht op het vermeende geschonden werk en dat de inbreukmakende partij de originele en essentiële elementen van het werk heeft gekopiëerd.
De eigendom van het werk wordt over het algemeen aangetoond door een certificaat van registratie of een andere documentatie waaruit blijkt dat de partij eigenaar is van het betreffende werk. Het "kopiëren" van een werk wordt meestal aangetoond door direct of indirect bewijs. Aangezien direct bewijs van kopiëren zeldzaam is, moet een auteursrechthebbende zich in plaats daarvan baseren op indirect bewijs dat de inbreukmakende partij toegang had tot het vermeende inbreukmakende werk en dat er "bewijskrachtige overeenkomsten" zijn tussen het oorspronkelijke werk en het vermeende inbreukmakende werk. Een uitgebreidere bespreking van de inbreuk op het auteursrecht valt buiten het bestek van deze tekst.
Als wordt vastgesteld dat het werk van een auteursrechthebbende wordt geschonden, heeft de benadeelde partij verschillende rechtsmiddelen tot haar beschikking. Zij kunnen een dwangmiddel verkrijgen om te voorkomen dat de inbreuk door de partij wordt voortgezet, om beslaglegging en inbeslagname van de inbreukmakende goederen te voorkomen en om de werkelijke schade en gederfde winst van de niet-inbreukmakende partij te verhalen. Ook als de eigenaar vóór de inbreuk of binnen drie maanden na de oorspronkelijke publicatiedatum van het werk een registratieaanvraag heeft ingediend, kan de auteur het recht hebben om de daadwerkelijk geleden schade, de wettelijke schade en de advocaatkosten te verhalen. Deze advocaatkosten kunnen zelfs hoger zijn dan de werkelijke schade die de auteursrechthebbende heeft geleden.
Hoe kan je je verdedigen tegen inbreuken op het auteursrecht?
Er zijn verschillende verdedigingen tegen inbreuk op het auteursrecht. Eén verdediging is dat het latere gebruik een "eerlijk gebruik" is en geen inbreuk maakt op de exclusieve rechten van de eigenaar van het auteursrecht. Dergelijk vrijgesteld "eerlijk gebruik" kan onder meer zijn voor educatieve doeleinden, voor commentaar of kritiek op een bepaald werk, voor nieuwsberichten over een werk en voor een parodie op een bestaand werk.
Deze Survival Gids is niet bedoeld als juridisch advies. Daarvoor contacteer je best een gespecialiseerde jurist.
Door Justin Jacobson, Esq.
